33. Rachunkowość zabezpieczeń i pozostałe instrumenty pochodne

W ramach swojej działalności Grupa Kapitałowa wykorzystuje pochodne instrumenty finansowe służące do celów zarządzania ryzykiem związanym z prowadzoną działalnością.

Najczęściej wykorzystywanymi instrumentami pochodnymi w działalności Grupy Kapitałowej są: IRS, CIRS, FX Swap, opcje, commodity swap, FRA, Forward i Futures.

Pochodne instrumenty finansowe ujmowane są w wartości godziwej począwszy od dnia zawarcia transakcji.

Instrument pochodny jest prezentowany w pozycji „Pochodne instrumenty zabezpieczające” (jeśli instrument jest zakwalifikowany do rachunkowości zabezpieczeń) lub „Pozostałe instrumenty pochodne” (jeśli instrument nie jest zakwalifikowany do rachunkowości zabezpieczeń) – jako aktywo, jeśli jego wartość godziwa jest dodatnia, albo zobowiązanie, jeżeli jego wartość godziwa jest ujemna.
W przypadku pozostałych instrumentów pochodnych (niezakwalifikowanych do rachunkowości zabezpieczeń) Grupa Kapitałowa zalicza zmiany wartości godziwej oraz wynik z rozliczenia tych instrumentów do wyniku na instrumentach finansowych albo do wyniku z pozycji wymiany, w zależności od rodzaju instrumentu.

Grupa Kapitałowa stosuje rachunkowość zabezpieczeń do zabezpieczania ryzyka stopy procentowej i ryzyka walutowego. Transakcje zabezpieczające zawiera się w celu ograniczenia ryzyka poniesienia strat w wyniku niekorzystnych zmian kursów walut i stóp procentowych. Zabezpieczaniu podlegają przepływy pieniężne związane z zawartymi transakcjami, wartość godziwa posiadanych aktywów i zobowiązań oraz udziały w aktywach netto podmiotu zagranicznego.

Ryzyko stopy procentowej obejmuje w szczególności:

•  ryzyko związane z niedopasowaniem częstotliwości i terminów zmiany oprocentowania (przeszacowania) aktywów i zobowiązań oraz pozycji pozabilansowych (ryzyko niedopasowania terminów przeszacowania),
•  ryzyko wynikające ze zmian nachylenia i kształtu krzywej dochodowości (ryzyko krzywej dochodowości),
•  ryzyko wynikające z niedoskonałego dopasowania stawek referencyjnych stosowanych w produktach bankowych do zmian stóp rynkowych lub niedoskonałych mechanizmów transmisji zmian stóp rynkowych na oprocentowanie tych produktów (ryzyko bazowe),
• ryzyko wynikające z opcji, w tym opcji wbudowanych dotyczących np. ograniczenia oprocentowania kredytów (ryzyko opcji).

Ryzyko walutowe w Grupie Kapitałowej powstaje w wyniku operacji przeprowadzanych w ramach:

• podstawowej działalności biznesowej,
• działalności handlowej,
•  zawieranych przez Grupę Kapitałową umów generujących ryzyko walutowe.

Ryzykiem walutowym powstającym w działalności Grupy Kapitałowej, w spółkach, w których jest to niezbędne, zarządzają wyspecjalizowane jednostki, na podstawie otrzymanych danych na temat otwartych pozycji walutowych w ramach własnej działalności.

W Grupie Kapitałowej funkcjonuje system wartości progowych i limitów przypisanych poszczególnym rodzajom ryzyka stopy procentowej i ryzyka walutowego, których celem jest określenie maksymalnego, dopuszczalnego poziomu ryzyka, zapewniającego niedopuszczenie do przekroczenia strategicznych limitów tolerancji.

Grupa Kapitałowa podjęła decyzję o dalszym stosowaniu przepisów MSR 39 i nie zastosowała standardu MSSF 9 w zakresie rachunkowości zabezpieczeń.

Zmiany wartości godziwej pochodnego instrumentu zabezpieczającego wyznaczonego jako zabezpieczenie przepływów pieniężnych ujmowane są bezpośrednio w innych dochodach całkowitych w części stanowiącej efektywną część zabezpieczenia.

Kwoty odniesione bezpośrednio na inne dochody całkowite przenoszone są do rachunku zysków i strat w tym samym okresie lub okresach, w których zabezpieczana planowana transakcja wywiera wpływ na rachunek zysków i strat. Odsetki i różnice kursowe wykazywane są w rachunku zysków i strat odpowiednio w pozycjach „Wynik z tytułu odsetek” oraz „Wynik z pozycji wymiany”.

Grupa Kapitałowa zabezpiecza zarówno pozycje aktywów generujące przychody odsetkowe, jak również pozycje zobowiązań generujące koszty odsetkowe, wykorzystując transakcje IRS lub CIRS.

Grupa Kapitałowa konsekwentnie stosuje metodę prezentacji łącznego wyniku netto z tytułu odsetek na instrumentach zabezpieczających dla wszystkich strategii zabezpieczających w linii „pochodne instrumenty zabezpieczające” w ramach pozycji „Wynik z tytułu odsetek” – dodatni łączny wynik odsetkowy danego okresu prezentowany jest w pozycji „Przychody z tytułu odsetek”, a ujemny łączny wynik odsetkowy danego okresu prezentowany jest w pozycji „Koszty z tytułu odsetek”.

Testy efektywności obejmują wycenę transakcji zabezpieczających po pomniejszeniu o wartość odsetek naliczonych oraz różnice kursowe od nominału transakcji zabezpieczających (w przypadku transakcji CIRS).

Efektywność zabezpieczenia jest weryfikowana poprzez zastosowanie prospektywnych i retrospektywnych testów efektywności. Testy wykonywane są z częstotliwością miesięczną.

Nieefektywna część zysków lub strat związanych z instrumentem zabezpieczającym ujmowana jest w wyniku finansowym:

1. jeżeli instrumentem zabezpieczającym jest CIRS, nieefektywność ujmowana jest w wyniku z pozycji wymiany,
2. jeżeli instrumentem zabezpieczającym jest IRS, nieefektywność ujmowana jest w wyniku na instrumentach finansowych wycenianych do wartości godziwej przez wynik finansowy,
3. jeżeli instrumentem zabezpieczającym jest CIRS oraz IRS, nieefektywność ujmowana jest odpowiednio w wyniku z pozycji wymiany oraz w wyniku na instrumentach finansowych wycenianych do wartości godziwej przez wynik finansowy.

W przypadku wystąpienia sztucznej nieefektywności (efektywność poza przedziałem [80%,125%]) jej wynik ujmowany jest w wyniku z pozycji wymiany. Sztuczna nieefektywność wynika z konstrukcji testu retrospektywnego jako ilorazu zmian wyceny instrumentów zabezpieczanych oraz zabezpieczających. W przypadku, gdy zmiany wyceny po jednej stronie powiązania zabezpieczającego (CIRS lub IRS) są relatywnie małe, ocena efektywności może wykazywać sztuczną nieefektywność, tzn. taką, która występuje pomimo dużej zgodności warunków instrumentów zabezpieczanych oraz zabezpieczających.

Zmiany wartości godziwej pochodnego instrumentu zabezpieczającego wyznaczonego jako zabezpieczenie wartości godziwej ujmowane są w pozycji „Wynik na operacjach finansowych” z wyłączeniem komponentu odsetkowego. Komponent odsetkowy prezentuje się w tej samej linii, co przychody odsetkowe z tytułu pozycji zabezpieczanej, tj. w pozycji „Wynik z tytułu odsetek”.

Grupa Kapitałowa zabezpiecza zarówno pozycje aktywów generujące przychody odsetkowe, jak również pozycje zobowiązań generujące koszty odsetkowe, wykorzystując transakcje IRS lub CIRS. Grupa Kapitałowa konsekwentnie stosuje metodę prezentacji łącznego wyniku netto z tytułu odsetek na instrumentach zabezpieczających dla wszystkich strategii zabezpieczających w linii „pochodne instrumenty zabezpieczające” w ramach pozycji „Wynik z tytułu odsetek” – dodatni łączny wynik odsetkowy danego okresu prezentowany jest w pozycji „Przychody z tytułu odsetek”, a ujemny łączny wynik odsetkowy danego okresu prezentowany jest w pozycji „Koszty z tytułu odsetek”.

Zmianę korekty wyceny do wartości godziwej pozycji zabezpieczanej ujmuje się w pozycji „Wynik na operacjach finansowych”.

Część korekty wyceny do wartości godziwej niepodlegającą zabezpieczeniu rozpoznaje się:

• w przypadku pozycji zabezpieczanej będącej składnikiem aktywów finansowych lub zobowiązań finansowych, kwalifikowanych jako wyceniane do wartości godziwej przez wynik finansowy, ujmuje się w przychodach lub kosztach w wyniku z operacji finansowych;
• w przypadku pozycji zabezpieczanej będącej składnikiem aktywów finansowych, wycenianym do wartości godziwej przez inne całkowite dochody, ujmuje się w innych dochodach całkowitych, gdzie prezentowana jest zmiana wartości godziwej instrumentów finansowych wycenianych do wartości godziwej przez inne całkowite dochody.

Testy efektywności obejmują wycenę transakcji zabezpieczających po pomniejszeniu o wartość odsetek naliczonych.

Efektywność zabezpieczenia jest weryfikowana poprzez zastosowanie prospektywnych i retrospektywnych testów efektywności. Testy wykonywane są z częstotliwością miesięczną.

W pozycji papiery wartościowe, kredyty i pożyczki udzielone klientom oraz zobowiązania wobec klientów zaprezentowano korektę z tytułu rachunkowości zabezpieczeń wartości godziwej dla odpowiednio papierów wartościowych, kredytów i pożyczek udzielonych klientom oraz zobowiązań wobec klientów stanowiących pozycję zabezpieczaną.