68. Adekwatność kapitałowa

Adekwatność kapitałowa jest stanem, w którym poziom ryzyka podejmowanego przez Grupę Kapitałową Banku w związku z rozwojem działalności biznesowej, może zostać pokryty posiadanym kapitałem, którego poziom i struktura są adekwatne do obowiązujących wymogów nadzorczych, określonego poziomu tolerancji na ryzyko oraz przyjętego horyzontu czasowego. Proces zarządzania adekwatnością kapitałową obejmuje w szczególności przestrzeganie obowiązujących regulacji organów nadzoru i kontroli, a także określonego w Banku oraz Grupie Kapitałowej Banku poziomu tolerancji na ryzyko oraz proces planowania kapitałowego, w tym politykę dotyczącą źródeł pozyskiwania kapitału.

Celem zarządzania adekwatnością kapitałową jest zapewnienie odpowiedniego poziomu i struktury funduszy własnych w odniesieniu do skali prowadzonej działalności, wymogów nadzorczych oraz ekspozycji na ryzyko.

Zarządzanie adekwatnością kapitałową Grupy Kapitałowej obejmuje:

• określanie oraz realizację pożądanych przez Grupę celów kapitałowych,
• identyfikację i monitorowanie istotnych rodzajów ryzyka,
• pomiar lub szacowanie kapitału wewnętrznego na pokrycie poszczególnych rodzajów ryzyka oraz łącznego kapitału wewnętrznego,
• ustalanie wartości progowych dla miar adekwatności kapitałowej,
• prognozowanie, monitorowanie oraz raportowanie poziomu i struktury funduszy własnych,
• zarządzanie strukturą bilansu pod kątem optymalizacji jakości posiadanych przez Grupę Kapitałową funduszy własnych,
• kapitałowe działania awaryjne,
• testy warunków skrajnych,
• prognozowanie wymogu w zakresie funduszy własnych,
• ocenę rentowności obszarów biznesowych i segmentów klienta.

Miarami adekwatności kapitałowej są:

• łączny współczynnik kapitałowy (TCR),
• relacja funduszy własnych do kapitału wewnętrznego,
• współczynnik kapitału podstawowego Tier 1 (CET1),
• współczynnik kapitału Tier 1 (T1),
• wskaźnik dźwigni,
• wskaźnik MREL – TREA,
• wskaźnik MREL – TEM.

Celem monitorowania poziomu miar adekwatności kapitałowej jest określenie stopnia spełniania norm nadzorczych oraz identyfikacja przypadków wymagających uruchomienia kapitałowych działań awaryjnych lub przygotowania planu ochrony kapitału.

Podstawowe regulacje obowiązujące w procesie oceny adekwatności kapitałowej to:

• ustawa Prawo bankowe,
• rozporządzenie CRR,
• ustawa z 5 sierpnia 2015 roku o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym (z późniejszymi zmianami),
• rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 8 czerwca 2021 roku w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz polityki wynagrodzeń w bankach (weszło w życie z dniem 11 czerwca 2021 roku),
• rozporządzenie Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 27 lipca 2021 roku w sprawie szczegółowego sposobu szacowania kapitału wewnętrznego oraz dokonywania przez bank przeglądów strategii i procedur szacowania i stałego utrzymywania kapitału wewnętrznego (weszło w życie z dniem 4 sierpnia 2021 roku),
• ustawa z 10 czerwca 2016 roku o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (z późniejszymi zmianami).

Łączny minimalny poziom współczynnika wypłacalności wraz wymogiem połączonego bufora na koniec 2023 roku wynosił 12,54 %, podczas gdy na koniec roku 2022 wynosił 12,52%.

14 listopada 2023 roku Bank otrzymał pismo BFG w sprawie wysokości minimalnego poziomu funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowalnych („MREL”, ang. the minimum requirement for own funds and eligible liabilities). BFG określił docelowy wymóg MREL dla Banku w oparciu o dane skonsolidowane na poziomie łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko „TREA” i miary ekspozycji całkowitej „TEM”, które muszą zostać spełnione na koniec 2023 roku. Przyjęte poziomy TREA oraz TEM zostały skorygowane o wyłączenie z konsolidacji PKO Banku Hipotecznego S.A. oraz Kredobank S.A. Jednocześnie BFG zwolnił PKO Bank Hipoteczny S.A. z obowiązku utrzymywania minimalnego poziomu funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych.

Wymagane poziomy zostały określone w tabeli poniżej:

Według stanu na 31 grudnia 2023 roku współczynnik MREL w odniesieniu do łącznej kwoty ekspozycji na ryzyko „TREA” wyniósł 16,38% (zgodnie z ustawą o nadzorze makroostrożnościowym, instrumenty w kapitale podstawowym Tier I utrzymywane przez podmiot na potrzeby wymogu połączonego bufora nie mogą zostać wykorzystane do spełnienia tego wymogu; bez uwzględnienia tego ograniczenia współczynnik wyniósł 21,18%). W odniesieniu do miary ekspozycji całkowitej „TEM” współczynnik MREL wyniósł 9,25%.

Wpływ MSSF 9 na fundusze własne i mierniki adekwatności kapitałowej reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2020/873 z 24 czerwca 2020 roku zmieniające rozporządzenia (UE) nr 575/2013 i (UE) 2019/876 w odniesieniu do niektórych dostosowań w odpowiedzi na pandemię COVID-19 (dalej Rozporządzenie 2020/873). Przepis ten pozwala na złagodzenie wpływu na kapitał Tier 1 kwoty odpisów utworzonych od 1 stycznia 2020 roku.

Rozwiązanie takie może być stosowane do 2024 roku włącznie, przy czym przyporządkowany do tej wartości współczynnik korygujący maleje z okresu na okres. Grupa Kapitałowa Banku podjęła decyzję, w świetle art. 473a ust. 7a CRR wprowadzonego powyższym Rozporządzeniem, o skorzystaniu z opcji, zgodnie z którą do korekty łagodzącej wpływ wprowadzenia MSSF 9 na fundusze własne przypisywana jest waga ryzyka równa 100 % i uzyskana wartość dodawana jest do miary ekspozycji całkowitej.

Zgodnie z art. 468 CRR (zmienionym ww. Rozporządzeniem 2020/873) banki mogły do końca 2022 roku stosować tymczasowe traktowanie niezrealizowanych zysków i strat wycenianych do wartości godziwej przez inne całkowite dochody w związku z pandemią COVID-19. Podejście to pozwalało na wyłączenie z obliczeń pozycji kapitału podstawowego Grupy części niezrealizowanych zysków i strat skumulowanych od dnia 31 grudnia 2019 roku ujętych w bilansie w pozycji „zmiany wartości godziwej instrumentów dłużnych wycenianych do wartości godziwej przez inne całkowite dochody”, odpowiadających ekspozycjom wobec rządów centralnych, samorządów regionalnych lub władz lokalnych, oraz wobec podmiotów sektora publicznego, z wyłączeniem tych aktywów finansowych, które są dotknięte utratą wartości ze względu na ryzyko kredytowe. Grupa Kapitałowa Banku podjęła decyzję o stosowaniu powyższego tymczasowego traktowania począwszy od danych za grudzień 2021 roku i zawiadomiła o tej decyzji Komisję Nadzoru Finansowego.

Ponadto, od danych za listopad 2021 Grupa zdecydowała się na wykorzystanie możliwości wskazanej w wytycznych Europejskiego Nadzoru Bankowego określonych w ramach jednolitego zbioru pytań i odpowiedzi (single rulebook QA nr 2015_1887). Zgodnie z odpowiedzią EBA aktywa z tytułu podatku odroczonego związane z zyskami lub stratami na zabezpieczeniach przepływów pieniężnych (które nie są włączane do funduszy własnych zgodnie z art. 33 CRR) nie muszą być uwzględniane także w aktywach z tytułu dochodowego podatku odroczonego uwzględnianych w odliczeniach od funduszy własnych zgodnie z art. 36 oraz 48 CRR.

Poziom adekwatności kapitałowej Grupy Kapitałowej w 2023 roku i w 2022 roku utrzymywał się na bezpiecznym poziomie, istotnie powyżej limitów nadzorczych. W całym okresie minimalne wymogi kapitałowe były spełnione.

Zgodnie z art. 26 ust. 2 Rozporządzenie CRR instytucje mogą włączyć zyski z bieżącego okresu lub zyski roczne do kapitału podstawowego Tier I po podjęciu formalnej decyzji potwierdzającej ostateczny wynik finansowy instytucji w danym roku lub, przed podjęciem ww. formalnej decyzji, po uzyskaniu uprzedniego zezwolenia właściwego organu.

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Nadzoru Bankowego (EBA) zawartymi w jednolitym zbiorze pytań i odpowiedzi (single rulebook QA) przedstawiającymi stanowisko EBA dotyczące momentu rozpoznawania zysków rocznych oraz śródrocznych w danych dotyczących adekwatności kapitałowej (QA 2018_3822, QA 2018_4085 oraz QA 2013_208), od momentu kiedy instytucja formalnie spełnia kryteria pozwalające mu zaliczyć zysk za dany okres do kapitału Tier I, uznaje się, że zysk ten powinien być zaliczony na datę wsteczną (datę zysku a nie datę spełnienia kryterium) i należy dokonać korekty funduszy własnych na datę której dotyczy zysk.

Z uwagi na fakt, iż w dniu 21 czerwca 2023 roku Zwyczajne Walne Zgromadzenie Banku dokonało zatwierdzenia podziału zysku Banku, oraz do końca czerwca 2023 roku został zakończony formalny podział zysków części pozostałych podmiotów Grupy Kapitałowej Banku konsolidowanej ostrożnościowo, powyższe wytyczne mają zastosowanie do funduszy własnych Grupy w odniesieniu do danych według stanu na 31 grudnia 2022 roku.

Gdyby nie były stosowane rozwiązania przejściowe dotyczące częściowego odwrócenia wpływu MSSF 9 zgodnie z art. 473a rozporządzenia CRR, Kapitał Tier 1 Grupy wyniósłby 40 354 miliony PLN, Łączny Kapitał 42 434 miliony PLN, współczynnik kapitału Tier 1 byłby na poziomie 17,28%, łączny współczynnik kapitałowy 18,18%, a wskaźnik dźwigni 7,57%.

Zgodnie z Rozporządzeniem CRR, na potrzeby adekwatności kapitałowej stosuje się konsolidację ostrożnościową, która, w odróżnieniu od konsolidacji zgodnej z MSSF, obejmuje tylko podmioty zależne spełniające definicję instytucji, instytucji finansowej lub przedsiębiorstwa usług pomocniczych. Ponadto na podstawie art. 19 ust. 1 Rozporządzenia CRR z konsolidacji ostrożnościowej mogą być wyłączone podmioty, których łączna wartość aktywów i pozycji pozabilansowych jest niższa niż 10 mln EUR.

Pozostałe jednostki zależne niekonsolidowane metodą pełną na potrzeby konsolidacji ostrożnościowej wyceniane są metodą praw własności.

Grupę Kapitałową na potrzeby konsolidacji ostrożnościowej stanowią:

• PKO Bank Polski S.A.,
• Grupa Kapitałowa PKO Leasing S.A.,
• PKO BP BANKOWY PTE S.A.,
• PKO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A.,
• Grupa Kapitałowa KREDOBANK S.A.,
• PKO Finance AB,
• PKO BP Finat sp. z o.o.,
• PKO Bank Hipoteczny S.A.,
• Grupa Kapitałowa Bankowe Towarzystwo Kapitałowe S.A.

Z konsolidacji ostrożnościowej wyłączone są podmioty niefinansowe i ubezpieczeniowe.

W 2023 roku Grupa wyznaczała kapitał wewnętrzny zgodnie z powszechnie obowiązującymi przepisami prawa:

• rozporządzeniem CRR,
• ustawą Prawo bankowe,
• rozporządzeniem Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 8 czerwca 2021 roku w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz polityki wynagrodzeń w bankach (weszło w życie z dniem 11 czerwca 2021 roku),
• rozporządzeniem Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z dnia 27 lipca 2021 roku w sprawie szczegółowego sposobu szacowania kapitału wewnętrznego oraz dokonywania przez bank przeglądów strategii i procedur szacowania i stałego utrzymywania kapitału wewnętrznego (weszło w życie z dniem 4 sierpnia 2021 roku),
• ustawą o nadzorze makroostrożnościowym,

oraz przepisami wewnętrznymi Banku i Grupy Kapitałowej.

Kapitał wewnętrzny to szacowana kwota kapitału, niezbędna do pokrycia wszystkich istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności Grupy Kapitałowej. Celem szacowania kapitału wewnętrznego jest określenie funduszy własnych na poziomie zapewniającym bezpieczeństwo działalności przy uwzględnieniu zmian profilu i skali prowadzonej działalności oraz niekorzystnych warunków skrajnych oraz umożliwienie bardziej efektywnego zarządzania Grupą Kapitałową nakierowanego na poprawę rentowności działalności i rentowności zainwestowanego kapitału.

Kapitał wewnętrzny na pokrycie istotnych rodzajów ryzyka jest ustalany zgodnie z metodami określonymi w przepisach wewnętrznych.

Wysokość relacji funduszy własnych do kapitału wewnętrznego Grupy Kapitałowej utrzymywała się na poziomie powyżej zarówno limitu ustawowego, jak i wewnętrznego Grupy Kapitałowej.

Grupa Kapitałowa ogłasza w cyklu kwartalnym informacje dotyczące w szczególności zarządzania ryzykiem oraz adekwatności kapitałowej zgodnie z: rozporządzeniem CRR i aktami wykonawczymi do CRR, wytycznymi Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego, w tym w sprawie wymogów dotyczących ujawniania informacji na mocy części ósmej Rozporządzania CRR („wytyczne EBA”), ustawą o nadzorze makroostrożnościowym, ustawą Prawo bankowe, Rekomendacjami M, P, R i Z wydanymi przez Komisję Nadzoru Finansowego, w ramach Raportu „Adekwatność kapitałowa oraz inne informacje Grupy Kapitałowej Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego Spółki Akcyjnej podlegające ogłaszaniu. Ostatni raport został przygotowany według stanu na 31 grudnia 2023 roku”.

Szczegółowe informacje o zakresie ujawnianych informacji, sposobie ich weryfikacji oraz publikacji zawierają Zasady polityki informacyjnej PKO Banku Polskiego SA w zakresie adekwatności kapitałowej oraz innych informacji podlegających ogłaszaniu udostępnione na stronie internetowej Banku (www.pkobp.pl).