77. Wpływ sytuacji geopolitycznej w ukrainie na Grupę Kapitałową PKO Banku Polskiego S.A.

Zbrojna agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę ma poważne negatywne konsekwencje dla systemu finansowego i sektora bankowego Ukrainy. W 2022 roku PKB Ukrainy spadł o 29% r/r, a inflacja sięgnęła 26,6%. Ożywienie aktywności gospodarczej doprowadziły do wyhamowania spadku PKB w I kwartale 2023 roku do – 10,5% r/r, а w II kwartale 2023 roku realny PKB wzrósł o 19,5% r/r dzięki efektowi niskiej bazy, poprawie stanu bezpieczeństwa i rozwiązaniu części problemów logistycznych. W drugiej połowie roku 2022 pozytywny wpływ na gospodarkę miały wysokie zbory zbóż i znaczne wydatki budżetowe na odbudowę infrastruktury i obronność. Według wstępnych szacunków w IIІ kwartale 2023 roku realny PKB wzrósł o 9,3% r/r, a na koniec roku 2023 Narodowy Bank Ukrainy (dalej NBU) prognozuje wzrost PKB na poziomie 5,7% r/r.

Wiele firm działających na obszarze objętym działaniami wojennymi musiało zawiesić swoją działalność albo przenieść produkcję na inne terytoria kraju lub za granicę. Transport i logistyka między regionami jest utrudniona, infrastruktura została znacznie uszkodzona, a wielu obywateli Ukrainy zostało dotkniętych działaniami wojennymi i opuściło kraj. Wszystko to będzie miało długofalowe negatywne konsekwencje dla gospodarki Ukrainy, w tym jej sektora bankowego.

Działania wojenne wpłynęły niekorzystnie na ukraiński sektor bankowy zwłaszcza poprzez:

• zakłócenia w pracy ukraińskich oddziałów bankowych i bankomatów, znaczne uszkodzenia lub zniszczenia infrastruktury bankowej na obszarach objętych działaniami wojennymi;
• zmniejszenie portfela kredytowego w związku z istotnym ograniczeniem udzielania nowych kredytów, z wyjątkiem kredytowania w ramach państwowego programu „5-7-9” i kredytów udzielanych przez banki państwowe sektorom i przedsiębiorstwom o charakterze strategicznym. Rządowy program „5-7-9” został zainicjowany przez Prezydenta Ukrainy i Gabinet Ministrów w celu wsparcia rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw poprzez ułatwienie dostępu do kredytów bankowych, w tym możliwość uzyskania kredytów o obniżonej stopie procentowej poprzez państwową rekompensatę stóp procentowych do 5%, 7% i 9% rocznie dla kredytów w walucie krajowej. W 2022 roku portfel kredytowy sektora zmniejszył się o 3% nawet z uwzględnieniem przeszacowania portfela walutowego przy spadku oficjalnego kursu UAH/USD o 34% od początku roku a w 2023 roku spadł o kolejne 1% r/r;
• brak zdolności części kredytobiorców do obsługi kredytów, pogorszenie spłacalności kredytów w związku z zamknięciem wielu przedsiębiorstw, utrata źródeł dochodów przez osoby fizyczne, przymusowa relokacją milionów obywateli Ukrainy, co przekłada się na wzrost odpisów na oczekiwane straty kredytowe;
• ograniczenia rynku walutowego, w tym obrotu dewizowego.

Niemniej jednak po odpływie na początku wojny środków z banków, płynność systemu bankowego wzrasta. W 2023 roku depozyty detaliczne wzrosły o 31% (głównie w UAH- w 2022 roku o 28%), a depozyty korporacyjne o 47% (głównie w UAH, w 2022 roku o 18%).

Dalej obowiązują regulacje NBU wprowadzające uproszczenia w zakresie wymogów dotyczące bieżącej działalności banków, niemniej jednak NBU wprowadza nowe zmiany zaostrzające wprowadzone poprzednio zmiany. Zmiany te mają na celu zapewnienie terminowej i adekwatnej oceny przez banki ryzyka kredytowego oraz adekwatnej oceny płynności i wymogów kapitałowych. NBU zakończył ocenę stabilności banków, co pozwoliło poznać prawdziwy stan sektora po przejściu przez najostrzejszą fazę obecnego kryzysu gospodarczego związanego z wojną. Wyniki oceny stabilności wykazały, że większość banków w Ukrainie posiada wystarczający kapitał, a system bankowy jako całość ma wysoki margines bezpieczeństwa. Podwyższone wymagane poziomy kapitału na podstawie wyników oceny stabilności zostały ustalone jedynie dla pięciu banków, z czego dwa (Państwowe Ukrgasbank i Sense Bank) już w grudniu 2023 osiągnęły wymogi powyżej wymaganego poziomu. Trzy banki, które jeszcze potrzebują podwyższenia kapitału, to Ukreximbank, Pravex-bank i MTB Bank. Obliczona równowartość zapotrzebowania na kapitał powyższych banków wynosi około 10 miliardów hrywien.

NBU przywrócił również wymóg przeprowadzenia aktualnej weryfikacji i wyceny majątku stanowiącego zabezpieczenie ekspozycji kredytowych. Począwszy od 31 sierpnia 2023 roku banki zobowiązane są do uwzględnienia istniejących informacji, w tym o stanie zabezpieczeń zlokalizowanych na terytoriach, objętych działaniami wojennymi. W przypadku pozyskania informacji o utracie lub uszkodzeniu zabezpieczenia, bank zobowiązany jest uwzględnić ten fakt w ocenie ryzyka kredytowego. Dodatkowo, w procesie kalkulacji odpisów na oczekiwane straty kredytowe nie uwzględniane są zabezpieczenia z regionów objętych okupacją lub w których prowadzone są działania wojskowe, chyba że zabezpieczenie zostało zweryfikowano oraz w ocenie banku spełnia kryteria ustalone przez NBU. Od 30 grudnia 2023 roku NBU kwota ryzyka operacyjnego ponownie wliczana jest do wymogów adekwatności w całości.

Utrzymująca się w roku 2022 wysoka presja inflacyjna skłoniła NBU do zaostrzenia polityki monetarnej i tym samym podwyższenia stopy dyskontowej z poziomu 10%, utrzymującego się od początku stanu wojennego, do 25% począwszy od czerwca 2022 roku. Znaczące spowolnienie inflacji w 2023 roku stwarzało przesłanki do rozpoczęcia cyklu obniżenia stopy dyskontowej – w lipcu 2023 roku NBU obniżył stopę dyskontową do 22%, we wrześniu 2023 roku do 20%, w październiku do 16%, a w grudniu 2023 roku– do 15%.

Po rozpoczęciu zbrojnej agresji Federacji Rosyjskiej w Ukrainie wprowadzono ograniczenia w zakresie polityki kredytowej spółek ukraińskich Grupy Kapitałowe (Kredobank S.A). Udzielanie nowego finansowania obejmuje głównie klientów istniejących i realizowane jest poprzez analizę każdej pojedynczej transakcji przez analityków banku, włączając w proces analizy dodatkowe kryteria, takie jak:

• lokalizację miejsca prowadzenia biznesu, możliwość kontynuowania działalności gospodarczej w okresie stanu wojennego i obecnych ograniczeń; potencjalne zagrożenie wrogim przejęciem, na którym klient jest zarejestrowany i prowadzi działalność gospodarczą;
• uwzględnianie dla operacji kredytowych zabezpieczeń rzeczowych i/lub niematerialnych (np. zastaw na akcjach, zastaw na nieruchomości, zastaw na pojazdach, maszynach i urządzeniach, poręczenia i gwarancje) oraz instrumentów typu risk sharing.

Grupa Kapitałowa na bieżąco monitoruje regulacje sankcyjne i implementuje je w adekwatnym dla specyfiki swojej działalności zakresie.

W całej Grupie Kapitałowej zostały przyjęte do stosowania wytyczne dotyczące finansowania i prowadzenia usług bankowych dla:

• klientów prowadzących działalność gospodarczą, której model biznesowy bazuje na korzyściach płynących z aktywnego funkcjonowania na rynkach Rosji i Białorusi lub poprzez istotne powiązania (m.in. gospodarcze, osobowe),
• klientów, którzy są lub mogą zostać objęci sankcjami lub restrykcjami wprowadzonymi w związku z agresją Rosji w Ukrainie.

Grupa Kapitałowa dokonała analizy portfela kredytów gospodarczych klientów polskich pod kątem ich narażenia na negatywne skutki konfliktu zbrojnego w Ukrainie. Przyjmując jako próg – min. 5% obrotów realizowanych przez klientów z kontrahentami Rosji, Białorusi lub Ukrainy – portfel narażony na ryzyko wynosi około 2,46 miliarda PLN.

W ramach wyceny ekspozycji kredytowych, Grupa uwzględniła informacje o skali powiązań gospodarczych klientów polskich z kontrahentami z Ukrainy, Białorusi i Rosji, a także dokonała oceny różnych scenariuszy rozwoju sytuacji makroekonomicznej. Ekspozycje tych klientów podlegały klasyfikacji do Fazy 2 i wycenie oczekiwanych strat kredytowych w całym okresie ich życia. W przypadku oceny, że istnieje małe prawdopodobieństwo wywiązania się przez tych klientów ze swoich zobowiązań kredytowych dokonano przeklasyfikowania ekspozycji do Fazy 3. Ekspozycje detaliczne udzielone obywatelom narodowości rosyjskiej, białoruskiej lub ukraińskiej, które wg stanu na 31 grudnia 2023 roku wyniosły 151 milionów PLN. Grupa przeklasyfikowała do Fazy 2 i wyceniła ich ryzyko kredytowe w okresie życia tych kredytów. Na 31 grudnia 2023 roku wartość odpisów na oczekiwane straty kredytowe na ww. portfele wyniosła 80 milionów PLN

W 2023 roku Grupa Kapitałowa utrzymywała bezpieczny poziom płynności, który umożliwiał szybką i skuteczną reakcję na potencjalne zagrożenia. Analizy sytuacji płynnościowej Grupy Kapitałowej potwierdzają, że posiada ona bezpieczny poziom aktywów płynnych, przy jednocześnie utrzymywanej stabilnej, rozproszonej bazie depozytowej, pochodzącej głównie od klientów detalicznych, która charakteryzuje się umiarkowaną koncentracją podmiotową i jest w przeważającej części objęta gwarancjami BFG. W konsekwencji Grupa utrzymuje zarówno nadzorcze, jak i wewnętrzne miary ryzyka płynności na bezpiecznych poziomach. Sytuacja płynnościowa KREDOBANK S.A., pomimo trwającego konfliktu w Ukrainie, utrzymywała się na stabilnym i bezpiecznym poziomie. Kredobank S.A. nie odnotował spadku miar płynności i istotnego odpływu depozytów (LCR w walutach obcych około 375%, LCR we wszystkich walutach około 257%, NSFR blisko 250%).

Współczynnik adekwatności kapitału regulacyjnego Kredobanku S.A. na koniec 4-go kwartału 2023 roku wynosi 32,1% (przy poziomie minimalnym nie mniej 10 %), współczynnik adekwatności kapitału podstawowego Kredobanku S.A. – 21,1% (przy poziomie minimalnym nie mniej niż 7 %).

Jednocześnie w związku z działaniami wojennymi w Ukrainie, w Grupie Kapitałowej działa Grupa Wsparcia pod przewodnictwem Szefa Sztabu Kryzysowego, która ma na celu m.in. niedopuszczenie do zakłócenia procesów krytycznych PKO Banku Polskiego S.A., wymianę informacji w Grupie Kapitałowej Banku, koordynację udzielanej pomocy.

Grupa na bieżąco podejmuje działania ograniczające zagrożenia związane z wojną w Ukrainie, w szczególności w zakresie zapewnienia dostępności systemów Grupy i cyberbezpieczeństwa, zapewnienia ciągłości obsługi gotówkowej oraz pozostałych procesów.