Otoczenie regulacyjno-prawne

Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 roku o konsumenckiej pożyczce lombardowej znowelizowała m.in. Kodeks cywilny oraz ustawę o kredycie konsumenckim w kwestii dotyczącej osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne. W związku z wprowadzonymi zmianami, ochroną zostały objęte wszystkie osoby prowadzące gospodarstwo rolne służące prowadzeniu działalności w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej. Ustawa weszła w życie 7 stycznia 2024 roku. Zmiany spowodowały objęcie osób prowadzących gospodarstwo rolne ochroną przewidzianą w ustawie o kredycie konsumenckim. Bank zobowiązany jest oferować rolnikom produkty kredytowe zgodnie z wymogami wynikającymi z ustawy o kredycie konsumenckim i objęcie rolników ochroną konsumencką w przypadkach udzielenia finansowania do kwoty 255 550 PLN.

W grudniu 2023 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 3 orzeczenia:

• w wyroku z dnia 7 grudnia 2023 roku w sprawie C-140/22 TSUE stwierdził, że: wykonywanie przez konsumenta praw wywodzonych z dyrektywy nie może być uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną. Co więcej, stwierdził, że rekompensata żądana przez konsumenta z tytułu zwrotu kwot, które zapłacił on w wykonaniu rozpatrywanej umowy, nie może zostać pomniejszona o równowartość odsetek, które ta instytucja bankowa otrzymałaby, gdyby umowa ta pozostała w mocy,
• w postanowieniu z dnia 11 grudnia 2023 roku w sprawie C-756/22 TSUE odwołał się do wyroku w sprawie C-520/21 z dnia 15 czerwca 2023 roku i wskazał, że bank nie ma prawa żądać od konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. W kolejnym postanowieniu wydanym 12 stycznia 2024 roku w sprawie C-488/23 TSUE definitywnie przesądził, iż banki nie mają możliwości dochodzenia od klientów waloryzacji, jeśli nieważność umowy jest konsekwencją usunięcia z niej klauzul abuzywnych. TSUE tym samym orzekł, że banki nie mogą żądać od konsumentów rekompensaty polegającej na sądowej waloryzacji świadczenia wypłaconego kapitału w przypadku istotnej zmiany siły nabywczej danego pieniądza po wypłaceniu tego kapitału konsumentowi,
• w wyroku z dnia 14 grudnia 2023 roku w sprawie C-28/22, TSUE odniósł się do kwestii terminu przedawnienia roszczeń stron wynikających z umowy uznanej za nieważną i sprzeciwił się temu, by termin ten dla konsumentów zaczynał bieg wcześniej niż dla przedsiębiorcy. Jednocześnie TSUE zakwestionował możliwość stosowania zarzutu zatrzymania w zakresie, w jakim powoduje on dla konsumenta ograniczenie prawa do odsetek ustawowych za opóźnienie w zapłacie.

Ustawa z 26 maja 2023 roku o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe zmieniająca ustawę z 1 października 2021 roku o rodzinnym kredycie mieszkaniowym (obecna nazwa ustawy: rodzinny kredyt mieszkaniowy i bezpieczny kredyt 2%), w ramach której w dniu 3 lipca 2023 roku Bank wprowadził do oferty produkt Bezpieczny kredyt 2%. Bezpieczny kredyt 2% jest realizowany w ramach rządowego Programu Pierwsze Mieszkanie. Jego celem jest pomoc w nabyciu pierwszego mieszkania dla osób do 45 roku życia. Główne założenie to dopłaty z rządowego Funduszu Mieszkaniowego do rat kredytu przez okres pierwszych 10 lat spłaty kredytu. Program przełożył się na wyraźny wzrost sprzedaży kredytów hipotecznych na rynku i w Banku oraz do rekordowych (nominalnie) poziomów ponad 9 mld PLN miesięcznej sprzedaży w ujęciu całego rynku przy wzroście udziału Banku z uwagi na dominującą pozycję w tych kredytach.

Nowelizacja Rekomendacji S KNF w zakresie wyliczania zdolności kredytowej z 19 czerwca 2023 roku wprowadzająca antycykliczny system wyliczania bufora stopy procentowej. Doprowadziła ona do obniżenia tego bufora dla kredytów ze zmienną stopą procentową przy bieżących uwarunkowaniach makroekonomicznych, a także obniżenia bufora dla kredytów z okresowo stałą stopą i okresem ustalenia tej stopy dłuższym niż 5 lat. Wyższa zdolność kredytowa klientów wspiera sprzedaż kredytów hipotecznych. Wprowadzono także nowe podejście do ustalania tego bufora oddziałujące pozytywnie na zdolność w okresie spadku stóp.

Ustawa z 6 października 2022 roku o zmianie ustaw w celu przeciwdziałania lichwie, zobowiązująca między innymi instytucje pożyczkowe do badania zdolności kredytowej i uzależnienia udzielenia finansowania od pozytywnej oceny w tym zakresie. W związku z tym firmy te zostały od 18 maja 2023 roku zobowiązane do przekazywania i aktualizowania informacji o udzielonej pożyczce do Biura Informacji Kredytowej. Nowe przepisy przyczyniają się do mniejszego zróżnicowania działalności banku i podmiotów niebankowych na rynku produktów dłużnych dla klienta detalicznego.

29 września 2023 roku weszła w życie większość przepisów ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z zapewnieniem rozwoju rynku finansowego oraz ochrony inwestorów na tym rynku. Na jej podstawie zmianie ulega kilkadziesiąt aktów prawnych regulujących m.in. funkcjonowanie rynku finansowego oraz sektora bankowego. Dodatkowo, ustawa wprowadza nowe regulacje dotyczące outsourcingu i podoutsourcingu w sektorze bankowym, które mają na celu usprawnienie istniejących procedur oraz dostosowanie ich do Wytycznych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego. Ustawa ma na celu uporządkowanie i usprawnienie funkcjonowania instytucji rynku finansowego, w szczególności w zakresie eliminacji barier dostępu do rynku finansowego, usprawnienia nadzoru nad tym rynkiem, ochrony klientów instytucji finansowych, ochrony akcjonariuszy mniejszościowych w spółkach publicznych oraz zwiększenia poziomu cyfryzacji w realizacji przez KNF i UKNF obowiązków nadzorczych.

Jedną z kluczowych zmian jest ograniczenie sprzedaży obligacji korporacyjnych klientom detalicznym poza rynkiem regulowanym lub alternatywnym systemem obrotu oraz platformami finansowania społecznościowego. Ustawa modyfikuje i rozszerza dotychczasowe zasady dotyczące blokowania rachunków w sytuacji, gdy na podstawie dostępnych informacji istnieje podejrzenie, że dokonana lub planowana transakcja może być związana z popełnieniem określonego przestępstwa. Dodatkowo, ustawa umożliwia wymianę informacji objętych tajemnicą (np. bankową), jeśli jest to konieczne do podejmowania działań mających na celu przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z bezpieczeństwem systemów teleinformatycznych. Nowym rozwiązaniem jest także wprowadzenie możliwości wykorzystania doręczeń elektronicznych podczas czynności prowadzonych przez KNF, co stanowi wyraźne przejście na komunikację elektroniczną pomiędzy KNF, a podmiotami nadzorowanymi.

Międzynarodowy Standard Sprawozdawczości Finansowej 17 Umowy ubezpieczeniowe (MSSF 17) opublikowany przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w maju 2017 roku i zmieniony w czerwcu 2020 roku oraz 9 grudnia 2021 roku.

MSSF 17 został zatwierdzony do stosowania w krajach Unii Europejskiej 19 listopada 2021 roku Rozporządzeniem Unii Europejskiej 2021/2036. Celem nowego standardu jest wprowadzenie nowych, jednolitych zasad wyceny umów ubezpieczenia oraz reasekuracji, zapewniających większą porównywalność sprawozdań pomiędzy podmiotami oferującymi produkty ubezpieczeniowe, a także dostarczenie szeregu nowych ujawnień na użytek odbiorców sprawozdań finansowych.

Standard ten ma obligatoryjne zastosowanie od 1 stycznia 2023 roku. MSSF 17 zmienił sposób ujmowania, wyceny, prezentacji i ujawniania umów ubezpieczenia dystrybuowanych przez spółki Grupy Kapitałowej, zarówno jako produkty powiązane między innymi z udzielanymi kredytami hipotecznymi, gotówkowymi oraz produktami leasingowymi, jak również jako produkty samodzielne. Wdrożenie MSSF 17 na datę 1 stycznia 2022 roku spowodowało zwiększenie aktywów Grupy Kapitałowej o 581 mln PLN, zobowiązań o 295 mln PLN oraz kapitałów własnych o 286 mln PLN. Szczegółowy opis wpływu wdrożenia MSSF 17 został opisany w nocie 14 „MSSF 17 Umowy ubezpieczeniowe” skonsolidowanego sprawozdania finansowego Grupy Kapitałowej Banku za rok zakończony 31 grudnia 2023 roku.

26 czerwca 2023 roku KNF wydała nową rekomendację U obowiązująca od 1 lipca 2024 roku. Podstawowym celem znowelizowanej Rekomendacji U jest zapewnienie klientom odpowiedniej wartości produktów ubezpieczeniowych, oferowanych w ramach bancassurance, ze szczególnym uwzględnieniem ubezpieczenia spłaty kredytów lub pożyczek (tzw. produkty CPI), sposobu oferowania produktów ubezpieczeniowych przy uwzględnieniu interesów klienta oraz wysokości kosztów ochrony ubezpieczeniowej. Nowa Rekomendacja U podkreśliła rolę komitetu audytu w zakresie systemu kontroli wewnętrznej i systemu zarządzania ryzykiem.

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2023/2485 z 27 czerwca 2023 roku zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) 2021/2139 ustanawiające dodatkowe techniczne kryteria kwalifikacji służące określeniu warunków, na jakich niektóre rodzaje działalności gospodarczej kwalifikują się jako wnoszące istotny wkład w łagodzenie zmian klimatu lub w adaptację do zmian klimatu, a także określeniu, czy działalność ta nie wyrządza poważnych szkód względem żadnego z pozostałych celów środowiskowych.

Akt delegowany dodaje lub wprowadza techniczne kryteria kwalifikacji dla nowych działalności gospodarczych przyczyniających się do realizacji I i II celu środowiskowego oraz wprowadza zmiany dotychczasowych technicznych kryteriów kwalifikacji dla I i II celu środowiskowego.

Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2023/2486 z 27 czerwca 2023 roku uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 poprzez ustanowienie technicznych kryteriów kwalifikacji służących określeniu warunków, na jakich dana działalność gospodarcza kwalifikuje się jako wnosząca istotny wkład w zrównoważone wykorzystywanie i ochronę zasobów wodnych i morskich, przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie zanieczyszczeniu i jego kontrolę, ochronę i odbudowę bioróżnorodności i ekosystemów,  a także określeniu, czy ta działalność gospodarcza nie wyrządza poważnych szkód względem któregokolwiek z innych celów środowiskowych, i zmieniające rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2178 w odniesieniu do publicznego ujawniania szczególnych informacji w odniesieniu do tych rodzajów działalności gospodarczej.

Celem aktu delegowanego jest przedstawienie technicznych kryteriów kwalifikacji dla pozostałych celów środowiskowych niezwiązanych z klimatem (III-VI) oraz wprowadzenie zmian w sposobie ujawniania obowiązkowych informacji w zakresie Taksonomii.

Wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach C-520/21 z dnia 15 czerwca 2023 roku i C-287/22 z dnia 15 czerwca 2023 roku zwiększające koszty związane z prowadzonymi i ewentualnymi przegranymi procesami w sprawach walutowych kredytów hipotecznych, co wiąże się z koniecznością zwiększenia rezerw na ryzyko prawne.

Rozporządzenie Ministra Finansów z 22 września 2023 roku zmieniające rozporządzenie w sprawie wyższej wagi ryzyka dla ekspozycji zabezpieczonych hipotekami na nieruchomościach, przedłużające do 30 września 2025 roku stosowanie preferencyjnych wag ryzyka, skutkujące utrzymaniem niższych wymogów kapitałowych.

Ustawa z 7 lipca 2023 roku o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczania niektórych skutków kradzieży tożsamości. Ustawa ma na celu zwiększenie ochrony przed nadużyciami wynikającymi z kradzieży danych i ograniczenie skali zjawiska wyłudzania środków finansowych poprzez zaciąganie zobowiązań finansowych na inną osobę (m.in. umowy kredytu, umowy pożyczki, umowy sprzedaży nieruchomości) bez wiedzy i zgody właściciela, a także zjawiska tzw. SIM swappingu, czyli wyrobienia duplikatu karty SIM, która może być potem użyta do nielegalnego autoryzowania transakcji. W związku z nałożeniem na Bank nowego obowiązku weryfikacji – zastrzeżenie numeru PESEL w bazie zastrzeżeń i nałożenia sankcji za niedopełnienie obowiązku, Bank musi wdrożyć zmiany (m.in. systemowe) w procesach sprzedaży rachunków, kredytów, pożyczek itd. oraz dokonywania wypłat z rachunków w oddziałach Banku do 1 czerwca 2024 roku.

Ustawa z dnia 26 maja 2023 roku o aplikacji mObywatel wprowadziła m.in. nowy rodzaj dokumentu stwierdzającego tożsamość w relacjach fizycznej obecności stron – dokument mObywatel. Jest to dokument mobilny stwierdzający tożsamość i obywatelstwo polskie użytkownika aplikacji mObywatel na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ustawa w powyższym zakresie weszła w życie 14 lipca 2023 roku. Wejście w życie ww. ustawy wiązało się z koniecznością wprowadzenia do katalogu honorowanych dokumentów tożsamości przez Bank, dokumentu mObywatel, oraz dostosowaniem systemów i procesów w Banku.

Ustawa z dnia 12 grudnia 2023 roku znowelizowała przepisy ustawy z 18 listopada 2020 roku o doręczeniach elektronicznych. Przesunięto termin wejścia w życie obowiązku posiadania adresu do doręczeń elektronicznych wskazując, że nie może być wcześniejszy niż 30 marca 2024 roku i późniejszy niż 1 stycznia 2025 roku.  Minister właściwy do spraw informatyzacji, uprawniony do określania terminu wdrożenia rozwiązań technicznych umożliwiających korzystanie z adresu do doręczeń elektronicznych, komunikatem z 21 grudnia 2023 roku zmienił ustalony wcześniej termin z 30 grudnia 2023 roku na 1 października 2024 roku. Dlatego też, uwzględniając art. 155 ust. 1 ww. ustawy, banki mają obowiązek posiadać od 1 stycznia 2025 roku adres do doręczeń elektronicznych wpisany do bazy adresów elektronicznych.

Zmiany ustawy z dnia 20 maja 2021 roku o ochronie praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego oraz Deweloperskim Funduszu Gwarancyjnym („ustawa deweloperska”) wprowadzone dwiema ustawami z dnia 7 lipca 2023 roku:

1. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym,
2. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw.

Ustawy mają bezpośredni wpływ m.in. na zmianę treści prospektu inwestycyjnego sporządzanego przez deweloperów, a przez to na warunki świadczenia przez banki usług w zakresie prowadzenia zamkniętych i otwartych mieszkaniowych rachunków powierniczych.

Ustawa z 16 listopada 2022 roku o zmianie ustawy o podatku od niektórych instytucji finansowych oraz niektórych innych ustaw, która wprowadza dla wybranych podatników podatku od niektórych instytucji finansowych, w tym banków krajowych, uprawnienie do obniżenia od 1 stycznia 2023 roku podstawy opodatkowania o wartość aktywów w postaci papierów wartościowych ustawowo objętych gwarancją Skarbu Państwa oraz o wartość aktywów wynikających z określonych w przepisach transakcji repo/revers repo. Bank korzysta z przedmiotowej regulacji, obniżając wartość podstawy opodatkowania podatkiem od niektórych instytucji finansowych m.in. o wartość aktywów (i) w postaci papierów wartościowych ustawowo objętych gwarancją Skarbu Państwa oraz (ii) wynikających z transakcji reverse repo.
Rozporządzenia Ministra Finansów z 28 grudnia 2022 roku w sprawie wyłączenia o

bowiązku poboru zryczałtowanego podatku CIT oraz PIT, które w 2023 roku wyłączają stosowanie obowiązkowego poboru zryczałtowanego podatku dochodowego przez podmioty prowadzące rachunki papierów wartościowych albo rachunki zbiorcze (tzw. płatnicy techniczni) w przypadku dokonywania przez nich wypłat należności przekraczających kwotę 2 mln PLN na rzecz nierezydentów od należności z papierów wartościowych zapisanych na tych rachunkach. Rezultatem obowiązywania rozporządzenia jest możliwość stosowania przez Bank jako podmiot prowadzący rachunki papierów wartościowych, preferencyjnych, tj. wynikających z umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, zasad opodatkowania wypłacanych nierezydentom należności, niezależnie od ich wysokości.

19 października 2022 roku KNF przyjęła Rekomendację A (zastępującą poprzednią z 2010 roku) dotyczącą zarządzania przez banki ryzykiem towarzyszącym zawieraniu przez banki transakcji na rynku instrumentów pochodnych. Rekomendacja stanowi zbiór dobrych praktyk dotyczących obowiązków i odpowiedzialności zarządu oraz rady nadzorczej, identyfikacji i oceny ryzyka, monitorowania, systemu kontroli wewnętrznej oraz kontrolowania i raportowania w zakresie ryzyka w omawianym przez Rekomendację obszarze. KNF przyjęła w Rekomendacji podejście oparte o zasadę proporcjonalności, rozumianą jako dostosowanie rozwiązań do indywidualnej specyfiki i profilu działalności banku oraz skali ponoszonego przez bank ryzyka. Oznacza to, że bank, prowadząc działalność na instrumentach pochodnych, powinien stosować się do regulacji, a zakres polityki i procedur powinien być adekwatny do skali i stopnia skomplikowania tej działalności.